سال نفس‌گیر اقتصاد

روند بازارها در سال 1403 زیر سایه ریسک‌های سیاسی تغییر کرد. این ریسک‌ها که تا یک روز پیش از پایان فعالیت بازار همچنان حضور داشتند، برنده بازارها را تعیین کردند. بررسی بازدهی بازارها در معاملات سال 1403 حاکی از آن است که خریداران نیم‌سکه، طلا، سکه تمام و ربع‌سکه بیشترین سود را از آن خود کرده‌اند. از طرفی یک روز مانده به پایان کار بازار ارز، دلار آزاد تحت تاثیر تنش‌های منطقه به بالاترین قیمت تاریخی خود رسید. بررسی‌ها حاکی از آن است که روزهای کم‌نوسان قیمت دلار در نیمه اول سال و رفتار هیجانی آن در نیمه دوم سال بوده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 1403 معامله‌گرانی که در بازار سکه و طلا سرمایه‌گذاری کردند، سود بیشتری نسبت به بازیگرانی که خرید دلار را در دستور کار قرار داده بودند، کسب کردند. رتبه‌های اول تا چهارم بازدهی سالانه 1403 به ترتیب در اختیار نیم‌سکه با 139.2 درصد، طلای 18 عیار با 133.3 درصد، سکه طلای طرح جدید با 128.8 درصد و ربع‌سکه با 102.7 درصد است. دلار در بازار آزاد نیز با 56.9 درصد رتبه پنجم بازدهی دارایی‌های بررسی شده را به خود اختصاص داد. از سوی دیگر بررسی‌ها حاکی از آن است که نرخ سود بانکی در سال 1402 سومین رتبه را در بازدهی سالانه داشت، در سال 1403 به رتبه ششم رسید. همچنین شاخص بورس با 25 درصد رتبه آخر بازدهی سالانه را به خود اختصاص داد.

بررسی عملکرد بازارها در اسفند ماه نشان می‌دهد که ربع‌سکه طلا با 40.3 درصد بیشترین رشد قیمت را داشته است. همچنین رتبه دوم و سوم بازدهی ماهانه نیز در اختیار نیم‌سکه طلا با 35 درصد و سکه طلای طرح جدید با 18.7 درصد قرار دارد.

روند سالانه دلار در بازار آزاد
بررسی نمودار قیمت دلار آزاد حاکی از آن است که روزهای کم نوسان این ارز در نیمه اول سال و رفتار هیجانی آن در نیمه دوم سال بوده است. در روزهای پایانی تعطیلات عید نوروز 1403 بود که حمله موشکی رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در دمشق ریسک‌های سیاسی تازه‌ای را در بازار ارز ایجاد کرد. از سوی دیگر با پاسخگویی ایران به حمله اسرائیل ریسک‌های سیاسی تشدید شد. این موضوع باعث شد که دلار آزاد در فروردین ماه به بازدهی 10.1 درصدی برسد. اما پس از اتمام عملیات نظامی ایران گپ هیجانی ایجاد شده در بازار از بین رفت. اتمام ریسک مذکور و انتشار اخبار مثبت در رابطه با مذاکرات پشت پرده کشورهای غربی و تایید آن توسط برخی مقامات رسمی و همچنین افزایش عرضه ارز به واسطه افزایش درآمدهای نفتی باعث شد که دلار آزاد در اردیبهشت ماه بازدهی منفی 13.2 درصدی و بازدهی دو ماهه منفی 4.4 درصدی را رقم بزند.

در خرداد 1403 دلار در بازار آزاد تحت تاثیر سانحه هوایی که برای هلی‌کوپتر حامل ابراهیم رئیسی و همراهان او به وجود آمد بازدهی ماهانه 3 درصدی و سه ماهه منفی 1.5 درصدی را رقم زد.

از سوی دیگر در تیر ماه دلار در بازار غیررسمی بازدهی منفی3 درصدی را به پشتوانه حمایت‌های بانک مرکزی و انتظارات مثبت فعالان بازار نسبت به دولت جدید ثبت کرد. در مرداد 1403 بازدهی دلار آزاد به 2.1 درصد رسید، اما همچنان بازدهی آن از ابتدای سال منفی 2.5 درصد بود. در شهریور ماه نیز بازدهی شش ماهه دلار همچنان در وضعیت منفی قرار داشت. با این حال با شروع نیمه دوم سال و آغاز مهر ماه بازدهی دلار از ابتدای سال به 7.2 درصد رسید. تحلیلگران افزایش قیمت دلار در این ماه را ناشی از تنش‌های منطقه‌ای میان نیروهای محور مقاومت فلسطین و لبنان در برابر رژیم صهیونیستی می‌دانستند که سبب شده بود ریسک‌های سیاسی در بازار ارز تهران افزایش پیدا کند. نقطه عطف درگیری‌ها در سه‌شنبه 10 مهر ماه و همزمان با صورت گرفتن عملیات موشکی «وعده صادق 2» بود. پس از این اقدام نظامی ایران، احتمالات مرتبط با گسترش درگیری‌ها در منطقه و رویارویی مستقیم نیروی نظامی کشور با رژیم صهیونیستی افزایش یافت و در نتیجه آن، انتظارات تورمی فعالان بازار نیز تحت‌الشعاع قرار گرفت و قیمت دلار افزایش پیدا کرد.

در آبان 1403 چرخه تبادل آتش میان تهران و تل‌آویو تداوم پیدا نکرد و همین موضوع سبب شد تا چشم‌انداز درگیری نظامی در منطقه کم‌رنگ شود. البته این ریسک‌ها به صورت کامل از بازار خارج نشد. از سوی دیگر در آبان ماه نگرانی‌ها بابت انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا سبب شد تا ریسک‌های سیاسی در بازار ارز باقی بماند و دلار آزاد بازدهی 8 ماهه‌ 15.3 درصدی را ثبت کند. در آذر ماه علاوه بر ریسک احتمال روی کار آمدن مجدد ترامپ، دولت سوریه که به عنوان یکی از متحدان استراتژیک ایران در منطقه بود سقوط کرد. این امر باعث شد تا انتظارات تورمی بین فعالان بازار رشد کند و بازدهی 9 ماهه دلار به 27.4 درصد برسد.

با آغاز دی ماه و ورود به سه ماهه پایانی سال تقاضا برای دلار به دلیل تعطیلات ژانویه و رشد سفرهای خارجی افزایش یافت. همچنین در این ماه با مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ و نگرانی بابت سیاست‌های احتمالی او در مقابل ایران ریسک‌های سیاسی در فضای کشور افزایشی شد. این موضوعات سبب شد تا بازدهی دلار در 10 ماه ابتدای سال به 34.7 درصد برسد. در بهمن ماه اخبار مربوط به سیاست خارجی حاکی از آن بود که احتمالا تحریم‌ها علیه کشور ادامه‌دار است و امیدها برای رفع آن کمتر شده است. به همین دلیل کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که ارزآوری به کشور کاهش پیدا کند و همین مساله موجب تشدید انتظارات تورمی در کشور شد. به همین دلیل بازدهی 11 ماهه دلار به 53 درصد رسید.

در 25 روز نخست اسفند ماه بازار از هیجان صعودی ایجاد شده در بهمن ماه فاصله گرفته بود و حتی بازدهی منفی ماهانه را به ثبت رسانده بود. اما در روزهای پایانی این ماه با حمله آمریکا به یمن دوباره بازار ارز تهران تحت تاثیر قرار گرفت و هر دلار آزاد در بازار روز دوشنبه در رقم 94 هزار و 500 تومان معامله شد و قله قیمتی تاریخی را ثبت کرد. این موضوع سبب شد تا دلار در بازار آزاد اسفند ماه بازدهی 2.6 درصدی را ثبت کند.

راه‌اندازی سامانه ارز تجاری
در آذر ماه 1403 بانک مرکزی از تاسیس سامانه ارز تجاری خبر داد و هدف از آن را تک نرخی شدن ارز اعلام کرد. قرار بود که در این بازار کشف قیمت مبتنی بر عرضه و تقاضا اتفاق بیفتد. به گونه‌ای که عرضه از سوی صادرکنندگان و تقاضا از طرف واردکنندگان انجام شود. انتظار می‌رفت این سامانه با‌ سازو‌کاری مبتنی بر عرضه و تقاضا و توافق بین خریداران و فروشندگان نرخ تعادلی واقعی‌تری را شکل دهد و از شکاف بین نرخ رسمی و بازار آزاد بکاهد. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که شکاف قیمتی میان دلار آزاد و سامانه ارز تجاری ارقام بالایی را ثبت کرده است و حتی در 4 اسفند ماه به قله تاریخی 35.3 درصد رسید و یک روز مانده به پایان کار بازار نیز 33.7 درصد بود. در واقع به نظر می‌رسد این سامانه تا حدی کارکرد خود را به دلیل سیاست‌های دستوری از دست داده است.

منبع: دنیای اقتصاد