افزایش خرید طلا از سوی بانک‌های مرکزی دنیا؛ استراتژی طلایی سکانداران پولی

بعد از اینکه خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی در سال‌های اخیر به سطوح بی‌سابقه‌ای رسید. این بانک‌ها بار دیگر در ژانویه ۲۰۲۵ ذخایر ارزی خود را با طلا افزایش دادند. هنوز مشخص نیست که آیا خریدهای طلا در سال جاری به اندازه سال‌های قبل گسترده خواهد بود یا خیر. در ژانویه ۲۰۲۵، میزان خرید طلا ۱۸ تن بیش از میزان فروش آن بود. بانک مرکزی ایران نیز در سال‌های اخیر دست به افزایش ذخایر طلا زده است. طبق نظرسنجی شورای جهانی، بسیاری از بانک‌های مرکزی جهان همچنان قصد افزایش ذخایر طلایی خود را دارند.

پس از پایان آخرین نظام استاندارد طلا در جهان، یعنی سیستم برتون وودز، ذخایر طلا از اهمیت کمتری برخوردار شد و بانک‌های مرکزی بخشی از ذخایر طلای خود را فروختند. با این حال، از سال ۲۰۱۰ تاکنون، بانک‌های مرکزی نقش مهمی در تقاضای طلا داشته‌اند. در سال‌های ۲۰۲۲، ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، میزان خرید طلا برای نخستین‌بار از هزار تن در سال فراتر رفت. این روند تا حدی ناشی از بحران‌های ژئوپلیتیک حاکم بر جهان بود. اما همچنین بازتابی از تلاش‌های ویژه کشورهای در حال توسعه برای کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا محسوب می‌شود. برای نمونه، لهستان که همسایه مستقیم اوکراین است،در میان بزرگ‌ترین خریداران طلای بانک‌های مرکزی در ژانویه ۲۰۲۵ قرار داشته است. در این ماه جمهوری چک، قزاقستان و ازبکستان نیز از جمله فعال‌ترین خریداران طلا بودند.

همچنین چین و هند که در سال‌های اخیر به‌طور مداوم ذخایر ارزی خود را به نفع طلا افزایش داده‌اند، در ژانویه ۲۰۲۵ نیز خریدهای قابل‌توجهی داشتند. با توجه به درگیری‌های ژئوپلیتیک‌ حل‌نشده و سیاست‌های تنش‌زای دولت جدید آمریکا، ادامه خریدهای طلا توسط بانک‌های مرکزی در آینده دور از انتظار نیست. در سال ۲۰۲۳ بانک‌های مرکزی ۱۰۳۷ تن طلا خریداری کردند که پس از رکورد ۱۰۸۲ تن در سال ۲۰۲۲، دومین میزان بالای خرید سالانه در تاریخ بود. طبق نظرسنجی شورای جهانی طلا در سال ۲۰۲۴ از ذخایر طلای بانک‌های مرکزی، ۲۹ درصد از پاسخ‌دهندگان قصد داشتند در ۱۲ ماه آینده ذخایر طلای خود را افزایش دهند که بالاترین سطح از سال ۲۰۱۸ تاکنون است.

عوامل اصلی این افزایش خرید شامل تلاش برای ایجاد توازن در سطح استراتژیک ذخایر طلا، تولید داخلی طلا و نگرانی‌های بازارهای مالی نظیر افزایش ریسک بحران‌ها و تورم فزاینده است. این روند در شرایطی رخ داده که تنش‌های ژئوپلیتیک، از جمله درگیری‌های خاورمیانه، جنگ طولانی‌مدت در اوکراین و تنش‌های بین آمریکا و چین همچنان ادامه دارد. با وجود اینکه تورم جهانی رو به کاهش است، روند بهبود اقتصادی در سطح جهان نابرابر بوده و نگرانی‌هایی در مورد آسیب‌پذیری‌های مالی همچنان پابرجاست.

با کاهش اعتماد به دلار آمریکا به عنوان دارایی ذخیره‌ای، ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان انتظار دارند که سهم دلار در ذخایر جهانی طی پنج سال آینده کاهش یابد. این رقم در سال ۲۰۲۳ برابر با ۵۵ درصد و در سال ۲۰۲۲ برابر با ۴۲ درصد بود. این دیدگاه بین بانک‌های مرکزی اقتصادهای توسعه‌یافته و اقتصادهای نوظهور متفاوت است. ۳۰درصد از بانک‌های مرکزی اقتصادهای پیشرفته بر این باورند که سهم دلار در ذخایرشان ثابت خواهد ماند، درحالی‌که تنها ۱۱ درصد از بانک‌های مرکزی در اقتصادهای در حال توسعه چنین نظری دارند. علاوه بر این، ۷۵ درصد از بانک‌های مرکزی در اقتصادهای در حال توسعه انتظار دارند که سهم طلا در ذخایر جهانی افزایش یابد. طبق نظرسنجی شورای جهانی طلا در مجموع، ۸۱ درصد از بانک‌های مرکزی انتظار دارند که ذخایر طلای بانک‌های مرکزی جهانی در ۱۲ ماه آینده افزایش یابد. همچنین‌ ۲۹ درصد از پاسخ‌دهندگان برنامه‌هایی برای افزایش ذخایر طلای خود در ۱۲ ماه آینده دارند که این بیشترین میزان تمایل به خرید طلا از سال ۲۰۱۹ تاکنون است. عوامل تاثیرگذار بر مدیریت ذخایر ارزی شامل نرخ بهره، نگرانی‌های تورمی و بی‌ثباتی ژئوپلیتیک‌ هستند.

بانک‌های مرکزی اقتصادهای در حال توسعه نسبت به همتایان خود در اقتصادهای پیشرفته، نگرانی بیشتری در مورد تورم و بی‌ثباتی ژئوپلیتیک‌ دارند. علاوه بر این، بانک‌های مرکزی کشورهای در حال توسعه نسبت به تغییرات در توازن قدرت اقتصادی حساس‌تر هستند. در سال ۲۰۲۴، معادل ۸۳ درصد از بانک‌های مرکزی مورد بررسی، طلا را به عنوان بخشی از ذخایر بین‌المللی خود نگه می‌دارند. برخلاف سال‌های قبل که موقعیت تاریخی طلا مهم‌ترین دلیل نگهداری آن بود، در سال ۲۰۲۴، «حفظ ارزش در بلندمدت و پوشش تورمی»، «عملکرد بهتر در زمان بحران»، «تنوع‌بخشی به سبد دارایی‌ها» و «عدم ریسک نکول» از مهم‌ترین دلایل نگهداری طلا بودند. بانک‌های مرکزی اقتصادهای در حال توسعه، نسبت به همتایان خود در اقتصادهای پیشرفته، اهمیت بیشتری برای عواملی مانند نگرانی از ریسک‌های سیستماتیک مالی، ریسک سیاسی، محدودیت‌های احتمالی تحریم‌ها و ابزار سیاستگذاری قائل هستند. با این‌حال، در سال ۲۰۲۴، دیدگاه بانک‌های مرکزی اقتصادهای توسعه‌یافته نسبت به طلا به طرز محسوسی به نگرش بانک‌های اقتصادهای در حال توسعه نزدیک‌تر شده است.

بانک مرکزی ایران نیز‌ استراتژی مشابهی را اتخاذ کرده که می‌تواند برای اقتصاد کارآمد باشد. در این راستا، رئیس‌کل بانک مرکزی ایران با اشاره به سیاست‌های بانک مرکزی در دو سال گذشته در خصوص افزایش ذخایر طلای کشور از محل صادرات اعلام کرد که اجرای این سیاست موجب شده بخشی از واردات کشور به واردات طلا اختصاص یابد که این اقدام به سرمایه ملی و ذخایر بانک مرکزی افزوده است. همچنین آمار واردات کشور در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حاکی از آن بود که واردات طلای خام در این بازه به ۵ میلیارد و ۶۰۴ میلیون دلار رسیده است. این روند پس از مصوبه هیات دولت در آذر ۱۴۰۱ که با هدف تسهیل واردات شمش طلا به تصویب رسید، شتاب گرفت و در ماه‌های اخیر، طلا به یکی از مهم‌ترین اقلام وارداتی کشور تبدیل شده است. طبق نظرسنجی شورای جهانی طلا، در زمینه ذخیره‌سازی، ۶۷ درصد از پاسخ‌دهندگان، طلا را جدا از سایر دارایی‌های ذخیره‌ای مدیریت می‌کنند.

بانک انگلستان همچنان محبوب‌ترین مکان برای ذخیره طلای بانک‌های مرکزی است، به‌طوری‌که ۵۵ درصد از پاسخ‌دهندگان، طلاهای خود را در این کشور نگه‌داری می‌کنند. در عین حال، ذخیره‌سازی طلا در داخل خود کشورها افزایش یافته و ۴۱درصد از بانک‌ها ذخایر خود را در داخل کشور نگه داشته‌اند. این در حالی است که در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۵ درصد از بانک‌ها ذخایر داخلی داشتند. علاوه بر ذخیره‌سازی، ۳۷ درصد از بانک‌های مرکزی به‌طور فعال ذخایر طلای خود را مدیریت می‌کنند که این رقم نسبت به ۳۳ درصد در سال گذشته و ۲۸ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. از میان ۲۲ بانک مرکزی که به‌طور فعال ذخایر طلای خود را مدیریت می‌کنند، ۸۶ درصد به دنبال افزایش بازدهی از طریق ابزارهایی مانند سپرده‌گذاری، سوآپ و معاملات آتی هستند.در مجموع، نظرسنجی سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بانک‌های مرکزی همچنان به خرید طلا در سطحی بی‌سابقه ادامه می‌دهند.

نگرانی‌های ژئوپلیتیک‌ و عوامل کلان اقتصادی مانند تورم و نرخ بهره از مهم‌ترین ملاحظات بانک‌های مرکزی در مدیریت ذخایر ارزی آنها هستند. بانک‌های اقتصادهای نوظهور نگرانی بیشتری در مورد پایداری سیستم مالی و تحریم‌های احتمالی دارند و طلا را به عنوان یک دارایی مطمئن‌تر برای مقابله با این ریسک‌ها در نظر می‌گیرند. در همین حال، اعتماد به دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره‌ای جهانی کاهش یافته و این روند احتمالا در آینده ادامه خواهد داشت. به دلیل این روندهای جهانی و محیط سرمایه‌گذاری متغیر، انتظار می‌رود که تقاضای بانک‌های مرکزی برای طلا همچنان قوی باقی بماند.

منبع: دنیای اقتصاد