افت‌وخیز بازارها در ۱۴۰۱

افزایش شدید نرخ ارز بر سایر بازارها نیز تاثیرگذار بود و باعث افزایش نرخ طلا، سکه، ملک و خودرو نیز شد. «دنیای‌اقتصاد» در سالنامه جامع خود، به بررسی فراز و فرود بازارهای دارایی مختلف در سالی که گذشت، پرداخته است.

سال پرتلاطم بازار ارز
روند حرکت نرخ دلار در سال ۱۴۰۱ را می‌‌‌توان به دو بخش نیمه‌اول و نیمه‌دوم سال تقسیم کرد. در نیمه نخست سال تقریبا نرخ دلار روند حرکتی ثابتی داشت و تا سطوح ۳۰‌هزار تومان در بازار آزاد رسید. اما در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ شرایط به کلی تغییر کرد و رشد قیمت دلار تا سطوح ۶۰‌هزار تومان در اوایل اسفندماه اتفاق افتاد؛ اتفاقی که دولت را وادار به تغییر سکاندار بانک‌مرکزی نیز کرد. افزایش سرعت رشد نقدینگی، تراز تجاری منفی کشور در پاییز، افزایش تحریم‌‌‌ها از سوی غرب به‌طوری که روند مبادلات ارزی کشور با کشورهای همسایه هر روز سخت‌‌‌تر شود، منفی شدن خالص سرمایه‌گذاری در کشور و کمتر شدن احتمال برگشت ایران و غرب بر سر توافق هسته‌‌‌ای از دلایل اصلی رشد سریع و پرقدرت نرخ دلار در نیمه‌دوم سال ۱۴۰۱ بود.

درخصوص عامل نقدینگی باید توجه کرد که دولت و بانک‌مرکزی مسوولیت کنترل نقدینگی را برعهده دارند. مطابق آخرین آمار منتشرشده از سوی بانک‌مرکزی، نقدینگی در آبان‌‌‌ماه سال ۱۴۰۱ نسبت به آبان‌‌‌ماه سال گذشته، حدود ۵/ ۳۴ رشد داشته است که رقم بالایی به‌‌‌شمار می‌‌‌آید. با توجه به منتشرنشدن آمار نقدینگی بعد از آبان‌‌‌‌‌‌ماه نیز، مطابق رفتار پیشین بانک‌مرکزی، می‌‌‌توان انتظار داشت که در ماه‌‌‌های اخیر، وضعیت نقدینگی وخیم‌‌‌تر شده و رشد آن افزایش پیدا کرده است. عمده دلیل افزایش نقدینگی در سال‌های اخیر در ارتباط با پولی‌شدن کسری بودجه دولت و تامین مالی از محل پایه پولی بوده که رشد بی‌‌‌سابقه قیمت‌ها در همه بازارها ازجمله بازار ارز را رقم زده است.

تحولات بازار طلا
عمده تغییرات بازار طلا در ایران ناشی از تغییرات نرخ ارز است که این دو متغیر معمولا در یک جهت حرکت می‌کنند. البته علاوه بر نرخ برابری دلار و ریال، تحولات بازار خارجی و بازار داخلی نیز بر قیمت آن اثرگذار است. قیمت طلا در ابتدای سال‌جاری در بازار جهانی حدود ۱۷۲۷دلار بود که در روز ۲۶ اسفند سال ۱۴۰۱ به رقم حدود ۱۹۴۶دلار رسید که به معنی افزایش حدود ۶/ ۱۲درصدی قیمت جهانی طلاست. درخصوص بازار داخلی نیز، قیمت سکه بهار آزادی از ۱۲میلیون تومان در اسفندماه سال گذشته به حدود ۲۹میلیون تومان در اسفندماه سال‌جاری رسید که معادل افزایش حدود ۱۴۱درصدی است. ازطرفی نرخ ارز در بازار غیررسمی، طی مدت مشابه حدود ۷۴درصد افزایش پیدا کرده است. دلیل عمده آن نیز به سطح بالای تورم در کشور، حجم بالای نقدینگی و انتظارات تورمی بالا برمی‌‌‌گردد. در واقع، در زمان بحران، طلا نقش یک پناهگاه امن را بازی می‌کند و اتفاقاتی که در بازار طلای کشور رخ‌داد، از این جنس است. افراد برای اینکه ریسک تورم‌‌‌های بالا و کاهش ارزش پول را برای خود کم کنند، به بازار طلا پناه برده و دارایی‌‌‌های خود را در این قالب نگهداری کرده‌‌‌اند.

دمای پایین بازار پول
سال ۱۴۰۱ برای بازار پول، سال پرباری نبود؛ هرچند نرخ سود سپرده پس از سال‌ها، سنت‌‌‌شکنی و رشد کرد. اما در حالی که بازدهی بازارهای طلا، سکه و ارز در این سال بیش از۱۰۰درصد گزارش می‌شود و حتی برای خرید دلار و سکه، سهمیه با قیمت پایین‌‌‌تر تعیین می‌شود، افراد کمی به سرمایه‌گذاری در بازار پول تمایل دارند. با رصد آمارها می‌‌‌توان دریافت که در سال‌جاری از سطح سپرده‌‌‌های بلندمدت کاسته شد و میزان سپرده‌‌‌های جاری و پول در دسترس رشد قابل‌توجهی را ثبت کرد. این موضوع در نتیجه باعث تغییر ترکیب نقدینگی نیز شد، به نحوی که سهم پول از نقدینگی رشد کرد و سهم شبه‌‌‌پول کاهش یافت؛ موضوعی که نشان می‌‌‌داد درجه پول داغ در اقتصاد ایران افزایش یافته و از سوی دیگر، بازار پول بازاری غیرجذاب و سرد برای سرمایه‌گذاران بوده است؛ موضوعی که اقتصاددانان برجسته نیز نسبت به تداوم آن در اقتصاد کشور هشدار دادند.

مهم‌ترین ریشه این موضوع افزایش نااطمینانی و نبود چشم‌‌‌انداز مناسب از اقتصاد ایران در سال‌های آینده است. درنتیجه ریسک‌‌‌های غیراقتصادی و سیاسی، نه‌‌‌تنها باعث شارژ بازارهای دارایی شد، بلکه عطش منابع پایدار در بازار پول را بیشتر از قبل کرد. این روند به‌‌‌خصوص در نیمه دوم سال‌جاری باعث شد که سطح استقراض بانک‌ها چه در بازار بین‌‌‌بانکی و چه از بانک مرکزی افزایش یابد. در این شرایط افزایش نرخ‌های سود سپرده تا سطح ۵/ ۲۲‌درصد نیز نتوانست باعث افزایش جذابیت در بازار پول شود. آخرین آمارهای پولی در سال‌جاری مربوط به پایان آبان۱۴۰۱ است و پس از آن آمارهای پولی به‌‌‌روز نشده است. این آمار نشان می‌دهد که سهم پول از نقدینگی به رقم ۳/ ۲۳‌درصد رسیده است.

این در حالی است که سهم شبه‌‌‌پول تنها ۷/ ۷۶درصد بوده است. این موضوع در روند سپرده‌‌‌های دیداری و مدت‌‌‌دار بانکی نیز مشاهده می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که در آبان ۱۴۰۱ رشد نقطه ‌‌‌به نقطه سپرده‌‌‌های دیداری به رقم ۵/ ۶۳‌درصد رسیده، این در حالی است که سپرده‌‌‌های مدت‌‌‌دار ۳/ ۲۵‌درصد رشد کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که ترکیب سپرده‌‌‌های بانکی بیشتر به سمت سپرده‌‌‌های نقد تغییر یافته است. این آمار احتمالا در دی و بهمن‌‌‌ماه نیز بیشتر بوده و بانک مرکزی تا لحظه تنظیم این گزارش، آماری در خصوص ماه‌‌‌های پایانی سال ارائه نکرده است. اما می‌‌‌توان پیش‌بینی کرد که با وضعیت بازدهی بازارهای دارایی در ماه‌‌‌های پایانی سال، وضعیت سپرده‌‌‌های بانکی بیشتر به سمت سپرده‌‌‌های جاری و کوتاه‌‌‌مدت تغییر کرده است.

روند بازار رمزارزها
بررسی داده‌‌‌های غیررسمی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۱ حدود ۸میلیارد دلار رمزارز در کیف پول ایرانی‌‌‌ها وجود دارد که البته این میزان نسبت به ارزش کل بازار رمزارزها که در اواسط اسفند بیش از یک‌هزار میلیارد دلار بود کمتر از یک‌درصد محسوب می‌شود. بازار رمزارزها در حالی سال ۱۴۰۱ را در محدوده بالای یک‌هزار میلیارد دلار به پایان می‌‌‌رساند که تا قبل از آغاز سال ۲۰۲۳ ارزش این بازار به زیر ۸۰۰میلیارد دلار هم رسیده بود. اما با آغاز سال جدید میلادی روند این بازار مجددا کمی صعودی شد تا ارزش این بازار پرریسک باز هم‌ هزار میلیارد دلاری شود. سال گذشته میلادی برای بازار ارز دیجیتال چالشی و پرنوسان بود. سرمایه‌گذاران شاهد زمستان ارز دیجیتال و سقوط دومینویی چند شرکت بزرگ در این حوزه ازجمله صرافی FTX بودند.

با وجود اینکه ۲۰۲۲، سالی پرتنش برای بازار ارز دیجیتال بود، اما گسترش استفاده از ارزهای دیجیتال در سراسر جهان و حضور این دارایی‌‌‌های دیجیتال در مسابقات جام‌جهانی قطر و سوپر باول از اتفاقات مثبت سال گذشته میلادی بود. همچنین، پیشرفت‌‌‌های زیادی در زمینه تکنولوژی بلاک‌چین در سراسر دنیا مشاهده شد. در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، رشد قیمتی شگفت‌‌‌انگیزی در بازار ارزهای دیجیتال رخ داد، به‌‌‌طوری که قیمت بیت‌کوین از محدوده ۳‌هزار دلاری تا مرز ۷۰‌هزار دلار پیشروی کرد. با این‌‌‌حال در سال ۲۰۲۲، بیت‌کوین شاهد افت قیمت سنگین بود، به‌‌‌طوری که تا محدوده ۱۷‌هزار و ۵۰۰دلار هم پایین آمد و سایر ارزهای دیجیتال هم سقوط بیش از ۸۰درصدی را تجربه کردند.

منبع: دنياي اقتصاد